HAVALANDIRMA PERİYODİK KONT
İlgili Mevzuat
Ortam Havasının Özellikleri
Atmosferik hava; çok sayıda gaz ve su buharının karışımı ile çeşitli kirli gaz, çiçek tozları (polen) ve dumandan oluşur. Hacimsel olarak kuru hava yaklaşık olarak, %78.08 azot, %20.95 oksijen, %0.93 argon, %0.03 karbondioksit, %0.0018 neon, %0.00052 helyum, %0.0005 hidrojen, %0.0002 metan, %0-0.0001 kükürt dioksit ve toplam %0.0002 kripton, ksenon, ozon gazlarından oluştuğu kabul edilir. Temiz hava: %20.93 oksijen (O 2 ), %79.04 azot (N 2 ) ve %0.03-0.04 karbondioksit (C0 2 ) içeren havadır. Kirli hava ise; içerdiği kirleticiler ve taşıdığı özelliklere göre; Pis Hava, Zehirli Hava, Patlayıcı Hava, Tozlu Hava diye ayrılır.
Pis Hava: Oksijen içeriği %20 den az olan havadır. Boğucu özelliğe sahiptir.
Zehirli Hava: Organizmayı bozan ve dolayısıyla hayat için çok tehlikeli olan gazları içeren havadır. Zehirli olarak adlandırılan gazlar şunlardır: Karbonmonoksit (CO), kükürtlü hidrojen (H2S), azot oksitleri (NO, N02, vb) kükürtdioksit (SO2) ve radon.
Patlayıcı Hava: CnH2n+2 genel formülü ile belirtilen metan (CH4), etan (C2H6), propan (C3H8) gibi hidrokarbonların gaz elemanlarının, hidrojen (H2) karbonmonoksit (CO) vs yanıcı gazları içeren havadır. Bunların en önemlisi hidrokarbonlar (özellikle metan) olup, hava ile karışımı grizu olarak adlandırılır ve madencilerin korkulu rüyasıdır.
Tozlu Hava: İçinde taş ve/veya kömür tozu bulunan havadır. Patlayıcı ve sağlığa zararlı özelliklere sahip olabilir. Pnömokonyoz olarak adlandırılan, akciğer toz hastalıklarını meydana getirir.
HAVALANDIRMANIN VE İKLİMLENDİRMENİN GENEL İLKELERİ
İklimlendirme en genel halde, konfor amacı ile insan, hayvan ve bitkilerin veya endüstriyel bir mamulün üretimi sırasında gerekli atmosferik evrenin (ortam şartlarının) otomatik olarak kontrol altında tutulması işlemi olarak ifade edilebilir. Pratikte ise iklimlendirme, havanın ısıtılması, soğutulması, nemlendirilmesi veya neminin alınması, bir başka deyişle havanın şartlandırılması işlemine denir.
Isıl konfor: Konfor kliması uygulamalarında temel etken insandır. Kapalı bir ortamda sıcaklık ve diğer hava şartlarında ileri gelen bir rahatsızlık olmaması haline ısıl konfor denir. İklimlendirme sistemleri ile konfor şartlarının sağlanması için kontrol edilmesi geren faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
1-
Hava sıcaklığı : Ortam sıcaklığının dış sıcaklıktan bağımsız olarak istenen seviyede tutulması birçok yönden gereklidir. İnsan sağlığı, çalışma veriminin artması, rahatlık hissetmesi gibi yönlerden olduğu gibi yapılan bir imalatın veya işlemin arzu edildiği gibi yürütülebilmesi için belirli bir ortam sıcaklığı gerekir. Kış ve yaz şartlarında bir miktar değişmekle birlikte insanlar yaklaşık 21-26 C ortam sıcaklığı aralığında rahat etmektedir.
2-
İzafi (Bağıl) nem : Havadaki su buharı miktarının, aynı sıcaklıkta havada bulunabilecek en çok su buharı miktarına izafi (bağıl) nem adı verilir. Yani havanın ne kadar nem alabileceğinin bir ölçüsüdür. İzafi nem konforu önemli ölçüde etkiler. Çünkü insan vücudunun buharlaşma yoluyla ne kadar ısı atabileceği havanın izafi nemi ile ilgilidir. Bazı iş yerlerinde teknik nedenlerden dolayı nem oranı fazla olabilmektedir. Nemin fazla olduğu ortamlarda hava sıcaklığı da fazla olursa çalışmak çok güçleşir. İş yeri ortamı için istenen izafi nem aralığı yaklaşık %40-60 dır. Eğer bağıl nem %40 altına inerse boğazda ve burunda kuruma yapar, %60 üstüne çıkarsa terleme güçleşir ve vücut ısısı artar.
3-
Faaliyetin Şekli: Yapılan iş nedeni ile harcanan efor, çalışanın ortamın termal verilerini algılamasını doğrudan etkiler, genel olarak yapılan işe göre ideal ortam şartları aşağıda verilmiştir
Faaliyetin Şekli Hava Sıcaklığı( C ) Bağıl Nem
Oturarak yapılan hafif işlerde, 20 % 50
Oturarak yapılan hafif kol ve el çalışmalarında, 20 % 50
Ayakta yapılan ağır kol işlerinde 17 % 50
Çok ağır işlerde 15-16 % 50
4-
Hava hızı : Hava hızının insan rahatlığını bozmayacak seviyede kalması çok önemlidir. İş yerlerinde gerek konforu sağlamak ve gerekse sağlığa zararlı olan gaz ve tozların uzaklaştırılması bakımından uygun bir hava akımının temin edilmesi gerekmektedir.
5-
Temizlik : Havanın yalnız sıcaklık ve nem seviyelerinin ayarlanması gerek insan sağlığı ve gerekse bir işlem için yeterli değildir. Havanın toz, koku, mikrop gibi yabancı maddelerden de arındırılması gerekir. İç ortam havasında genelde, sülfür dioksit veya ozon gibi dış ortam kirleticileri az miktarda bulunur. Formaldehit, karbon monoksit, nitrojen oksit gibi kapalı hacim kirlilik kaynakları iç ortam havasında daha fazla oranda bulunur.
6-
Gürültü: Havanın şartlandırılması ve mahalle gönderilmesi esnasında ortaya çıkacak olan gürültünün kabul edilebilir seviyede olması gerekir.
Havalandırma en basit ifade ile, kullanılmış havanın, yeni ve temiz hava ile değiştirilmesi olarak ifade edilebilir. Ancak, kısmen tanımlanan amaca hizmet etse dahi; Yaşanılan birimin kapı-pencerelerinin açılması, Vantilatörler ile içeriye temiz hava basılması, Aspiratörler ile içerideki kirli havanın dışarıya atılmaya çalışılması havalandırma olarak algılanmamalıdır. Kirli havanın kontrolsüz olarak egzost edilmesi veya temiz havanın kontrolsüz olarak içeriye basılması, beraberinde başka ciddi sorunlar yaratabilir. Gerçek bir havalandırmadan bahsedilebilmesi için, aspiratörün ve vantilatörün birlikte kullanıldığı sistemler kurulmalıdır. Havalandırılan hacimdeki basınç kontrol edilmeli, içeriden dışarıya veya dışarıdan içeriye kontrolsüz hava akımları-kaçakları önlenmeli, ısı kayıp ve kazançlarına izin verilmemelidir.
Havalandırma ve insan sağlığı, verimliliği yönünden bakıldığında en önemli unsur, içerideki oksijen seviyesinin korunmasıdır. Bunun tespiti için mekandaki oksijen tüketen kaynakların (insan-makine-motor-ocak vs.) miktar ve pozisyonlarının bilinmesi gerekir. İnsanlar, bünyesel özellikleri yanında Yaptıkları işin cinsine (çalışma, uyuma, oturma vs.) İş yapış şekillerine (oturarak veya ayakta), Yaptıkları işin zorluğuna (ofis işi, berberlik, tornacılık) Yapılan işin temposuna (hızlı, yavaş, orta vs.)gibi parametrelere bağlı olarak farklı miktarlarda oksijen tüketirler.
İklimlendirme sistemleri, uygulamalarındaki özelliklere bağlı olarak: Isıtma, serinletme, nemlendirme, nem giderme, havalandırma ve filtreleme fonksiyonlarının tamamına veya bir kısmına sahip olabilirler.
Doğal Havalandırma Herhangi bir hava hareketlendirici (Fan) kullanmadan yapılardaki kapı, pencere ve diğer açıklıklarla yapılan havalandırmaya doğal havalandırma adı verilir. Doğal havalandırma rüzgar ve sıcaklık farkına bağlı olarak gerçekleşir. Bunlardan rüzgar etkisiyle gerçekleşen havalandırmaya
zorlanmış konveksiyon, sıcaklık farkı nedeniyle gerçekleşen havalandırmaya
doğal konveksiyon etkili havalandırma adı verilir.
Lokal Havalandırma Endüstriyel lokal egzoz havalandırma sistemleri parçacık halindeki maddeler ( toz, duman fiberler) de dahil olmak üzere buharlar ile güvensiz sağlıksız ve istenmeyen bir atmosfer oluşturan gazları toplayıp ortamdan atar. Egzoz sistemleri ayrıca kullanılabilir malzemeyi korurken, fabrikanın temiz düzenli olmasını sağlaması yanında aşırı ısı ve nemi de atar. Elle yapılan bir çok işlemde hava kirleticileri kaynağından yakalamak, iş görenin solunum bölgesi sınır değer gereklerini karşılamanın tek yoludur.
Lokal havalandırma aynı zamanda
genel havalandırma için gerekli olan temiz havaya daha az gereksinim duyulmasını sağlar. Hangi havalandırma yönteminin uygulanması gerektiği, havalandırma şekil gücünün nasıl olması gerektiği, yapılan işin cinsine, Fabrika inşa tarzına ve ölçülerine bağlı olarak büyük değişkenlikler göstermektedir
Taze hava gereksinimi: Güvenli ve etkili bir çalışma için bir çok tesise, personelin sağlık ve güvenliği, proseste gerekli koşulların sağlanması amacıyla, egzoz edilen havanın yerine taze hava verilmesi gerekir. taze hava tasarımı sırasında dikkate alınması gereken en önemli önlemlerden bazıları şunlardır; Taze hava olası en temiz kaynaktan elde edilmelidir. Lokal ve genel havalandırma sistemleriyle boşaltılan ve yanma ürünlerinden kaynaklanan kirleticilerin atılması için kullanılan havanın yerine yeterli miktarda taze hava sağlanmalıdır
Hava ihtiyacı:
Yetişkin bir insanın
saatte 30 metreküp temiz havaya ihtiyacı vardır.
Normal şartlarda
tabii havalandırma ile ortamın havasının saatte
2-3 defa değiştiği kabul edilmektedir.
Çalışma yerlerinde kişi başına düşen hava hacmi
10 metreküp olmalıdır.
(
Bu hava hacminin hesabında tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası hesaba katılmaz)
Normal şartlarda işyerinin tavan yüksekliği en
az 3 metre olmalıdır.
Zararlı toz ve gazların bulunduğu ortamlarda tavan yüksekliği
en az 3,5 metre olmalıdır.
İşyerlerinde kişi başına düşen serbest alan miktarı:
Kişi başına
en az 2,5 metrekare olmalıdır.
Asgari olarak (devamlı bulunan her çalışan için),
Çoğunlukla
oturarak yapılan islerde
12 m3
Çoğunlukla oturmadan
ayakta yapılan islerde
15 m3;
Ağır bedensel çalışmalarda ise
18 m3 olmalıdır,
Değişik çalışma yerlerinde hava değişimi ihtiyacı
|
Hacmin Cinsi |
Saatlik Hava Değişim Katsayısı |
Hacmin Cinsi |
Saatlik Hava Değişim Katsayısı |
|
Ameliyathaneler |
6 |
Dinlenme Odaları |
7-8 |
|
Analiz Lab |
7-8 |
Doğramacılar |
10 |
|
Banyolar |
6-10 |
Duş Alanları |
15-20 |
|
Basımevleri |
10-15 |
Duş Kabinleri |
15-20 |
|
Bekleme Odaları |
7-8 |
Dükkanlar |
6-15 |
|
Büyük Mağazalar |
7-8 |
Et Lokantaları |
20-30 |
|
Depolar |
5-10 |
Ev Tuvaletleri |
10-15 |
|
Doğramacılar |
10 |
Fırın atölyeleri ( ergitme ve ısıl işlem fırınları ) |
30-60 |
|
Duş Alanları |
15-20 |
Galvanik Banyolar |
25 |
|
Duş Kabinleri |
15-20 |
Toplantı salonları |
4 |
|
Dükkanlar |
6-15 |
Hastahaneler |
4 |
|
Et Lokantaları |
20-30 |
Laboratuarlar |
4 |
|
Gece Kulüpleri |
18 |
Lavabolar |
10 |
|
Giyinme Odaları |
8-12 |
Yüzme havuzları |
20 |
|
İş Yerleri |
12 |
Kümeshaneler |
6 |
|
Kaportacılar |
20-40 |
Konut mahalleri |
1 |
|
Kilerler |
10 |
Lokantalar |
6 |
|
Klinikler |
5 |
Bilardo salonları |
6 |
|
Konferans Salonları |
10 |
Kazan daireleri |
20 |
|
Kuru Temizlemeciler |
30-40 |
Restoranlar |
8-15 |
|
Kütüphaneler |
5 |
Restoran Mutfakları |
25-35 |
|
Marangozlar |
10 |
Self Servis |
10-20 |
|
Medikal Ofisler |
2-4 |
Seralar |
.4-10 |
|
Moteller |
10-15 |
Spor Malzemeleri |
8-15 |
|
Müzeler |
5 |
Süper Marketler |
5-10 |
|
Ofisler |
6-7 |
Tabakhaneler |
10 |
|
Okullar |
5-7 |
Tamirhaneler |
10-30 |
|
Oturma Odaları |
3-6 |
Tiyatrolar |
6-8 |
|
Pet Shoplar |
15-30 |
Umumi Tuvaletler |
10-15 |
|
Pizzacılar |
20-40 |
Veteriner Klinikleri |
10 |
|
Publar |
8-14 |
Yatakhaneler |
5 |
|
Sınıflar |
2 |
Yatak Odaları |
2-4 |
|
Kulüp salonları |
8 |
Yer Altı Çamaşırhaneleri |
30-40 |
|
Dans salonları |
6 |
Boya atölyeleri |
30-60 |
|
Makina daireleri |
20 |
İşleme atölyeleri |
5-10 |
|
Kantinler |
4-6 |
Bankalar |
2-4 |
|
Otel barları |
4-6 |
Çamaşırhaneler |
20-30 |
|
Akümülatör İmalatı |
5-10 |
Ekmek fırınları |
20-30 |
|
Fotokopiciler |
12 |
Sinemalar |
10-15 |
|
Fırın atölyeleri ( ergitme ve ısıl işlem fırınları ) |
30-60 |
Ticari mutf. veya okul mutfakları |
15-20 |
|
Dinlenme Odaları |
7-8 |
Fabrikalar ( genel olarak ) |
5-10 |
|
Kafeterya ve kafeterya barları |
10-12 |
Dökümhaneler |
20-30 |
|
Fotoğraf stüdyolarında bulunan karanlık odalar |
10-15 |
Garajlar ( oto bakım ve onarım mahalleri ) |
6-8 |
|
Kasa odaları |
3-6 |
Fabrika mutfakları büyük mutfaklar |
6-8 |
|
|
|
|
|
İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK
EK-1 İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE UYGULANACAK ASGARİ SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI
Kapalı işyerlerinin havalandırılması
15 - Kapalı işyerlerinde çalışanların ihtiyaç duyacakları yeterli temiz havanın bulunması sağlanır. Yeterli hava hacminin tespitinde, çalışma yöntemi, çalışan sayısı ve çalışanların yaptıkları iş dikkate alınır.
16 - Çalışma ortamı havasını kirleterek çalışanların sağlığına zarar verebilecek atıkların ve artıkların derhal dışarı atılması sağlanır. Boğucu, zehirli veya tahriş edici gaz ile toz, buğu, duman ve fena kokuları ortam dışına atacak şekil ve nitelikte, genel havalandırma sisteminden ayrı olarak mekanik (cebri) havalandırma sistemi kurulur.
17 - Mekanik havalandırma sistemi kullanıldığında sistemin her zaman çalışır durumda olması sağlanır. Havalandırma sisteminin çalışmaması, iş sağlığı ve güvenliği yönünden tehlikeli ise arızayı bildiren kontrol sistemi tesis edilir. Mekanik ve genel havalandırma sistemlerinin bakım ve onarımları ile uygun filtre kullanım ve değişimleri yıllık olarak yetkili kişilere yaptırılır.
18 - Pasif (suni) havalandırma sistemlerinde hava akımının, çalışanları rahatsız etmeyecek, çalışanların fiziksel ve psikolojik durumlarını olumsuz etkilemeyecek, ani ve yüksek sıcaklık farkı oluşturmayacak şekilde olması sağlanır.
